3 türlü kayıt dışı çalışma söz konusudur:
- Çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumuna hiç bildirilmemesi,
- Çalışma gün sayılarının eksik bildirilmesi,
- Sigorta primine esas kazanç tutarlarının eksik bildirilmesidir.
Kayıt dışı istihdama neden olan etkenler;
- Mali ve ekonomik nedenler
- Hukuki nedenler,
- Yönetsel nedenler ,
- Sosyal ve kültürel nedenler.
olarak dört ana başlıkta ele alınabilir.
Türkiye’de;
- Tarım sektörü,
- İnşaat sektörü,
- Küçük çaplı işletmelerde,
- Geçici ve mevsimlik işlerde,
kayıt dışılığın diğer sektör ve işletmelere göre daha yoğun olduğu görülmektedir.
Türkiye’de kayıt dışılığın en fazla görüldüğü gruplar;
- İşsizler.
- Eğitim Seviyesi Düşük (Vasıfsız) Kişiler.
- Çocuk İşçiler,
- Yabancı Kaçak İşçiler,
- Emekliler,
- Serbest Çalışanlar,
olarak görülmekte, ayrıca, kişisel bazda da en fazla 18-25 yaş ve 60+ yaş grupları ile okuma yazma bilmeyenler ile okuma yazma-bilen fakat okul bitirmeyenlerde görülmektedir.
Kayıt dışılığın olumsuz sonuçları:
1) Çalışanlar açısından
- Kısa vadede sağlık yardımından, analık sigortasından, hastalık sigortasından ve iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından yararlanamama,
- Uzun vadede yaşlılık, malullük ve ölüm sigortalarından yararlanamama,
- Gelir sahibi olunamaması nedeniyle toplumsal hayatta sıkıntılar yaşama.
2) İşverenler açısından
- Kayıtlı işçi çalıştıran firmalarla kayıtsız işçi çalıştıranlar arasında haksız rekabet ortaya çıkması,
- Yeterli ölçek büyüklüğüne ulaşamamakta ve ölçek ekonomilerinden yararlanamadıklarından maliyetleri yükselmesi,
- Kendini güvende hissetmeyen mutsuz isçilerin verimsiz çalışmaları nedeniyle verimlilikleri düşük olması.
3) Devlet açısından
- Büyük oranda vergi ve prim kaybı ortaya çıkmakta, bu da sosyal güvelik ve bütçe açığına neden olması,
- Sosyal güvenlik sisteminde aktif/pasif dengesi bozulmakta ve sistem finansal açıdan tıkanması,
- Gelir elde etmeyen vatandaşlara yönelik yapılan primsiz ödemelerin artması.
Kayıt dışı istihdamla mücadelede öngörülen politikalar:
Kayıt dışı istihdam,ülkelerin mevcut sosyo-ekonomik yapılarıyla ilgilidir. Kayıt dışı istihdamın bir anda önlenmesi ve azaltılması mümkün değildir.Uzun vadede ortadan kaldırılacak (en aza indirilecek) bir olgu olan kayıt dışı istihdam ancak bir plan ve program çerçevesinde kontrol altına alınabilir.
Diğer yandan, istihdama ilişkin mali yüklerin azaltılması ve bürokratik işlemlerin azaltılması ile Kayıt dışı istihdamla mücadele çalışmalarında uygulanması gereken bir diğer önemli strateji;kurallara uyma konusunda isteksizlikleri gidermek ve kayıt dışı istihdam eden işletmeleri kayıtlı sisteme zorlamaktır.Bunun için;
- Denetimin etkinleştirilmesi,
- Kamu kurum ve kuruluşları arasında koordinasyonun artırılması,
- Cezaların caydırıcı olmaları,
sağlanmalıdır.
Kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamında bir diğer önemli strateji sosyal diyalogdur.Bu konuda kamu yetkilileri, işçiler ve işverenler arasında ekonomik ve sosyal politikaya ilişkin tarafların ortak ilgi alanına giren konular üzerinde her türlü müzakere ve görüş alışverişi yapılmalıdır.
Ayrıca, İş gücünün mesleki eğitimi, beceri kazandırma, mesleki rehberlik, kariyer danışmanlığı, iş kurmaya destek sağlama ve mesleki rehabilitasyon tedbirlerini içermektedir. Burada temel hedefi; istihdam edilebilirliği artırmak için işsizlere iş arama konusunda yardım ve mesleki eğitim sağlamaktır.
Yine, kayıt dışı istihdamın önlenmesi ve azaltılabilmesi için sigortasız çalışmanın olumsuzlukları konusunda halkın ve kayıt dışı çalışanların bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi gerekmektedir.
İşsizlik, enflasyon ve yoksulluk, kayıt dışı istihdama neden olan en temel sorunlardan bir kaçıdır. İşsizlik ve enflasyonun yüksek olduğu ülkelerde, kayıt dışı istihdam da yüksektir. Günümüzde sosyal güvenlik sisteminin iyi yönetildiği gelişmiş ülkelerde bile sosyal güvenlik sistemlerinde daha iyi hizmet vermek amacıyla değişikliklere gidilmektedir.Devletin verdiği hizmetlerden memnuniyetin yüksek olması çalışanların kayıtlı olmalarına etki edebilmektedir.
Kayıtdışı İstihdam Oranları:
